Zdiagnozowanie ucznia ze specyficznymi trudnościami w nauce pisania i czytania nakłada na nauczycieli obowiązek podjęcia następujących działań: 1. Indywidualizacja pracy w klasie szkolnej W myśl postulatu indywidualizacji nauczania, nauczyciel może zapewnić dziecku indywidualny program dydaktyczny oraz stosowny do jego sprawności sposób realizacji. Mogą to być np. dodatkowe ćwiczenia, realizowane podczas lekcji i w domu (nauczyciel, zadając dziecku ćwiczenia do domu powinien ściśle współpracować z rodzicami). Może to być częstsze odpytywanie ustne, wydłużanie czasu na prace pisemne czy zezwalanie na przygotowanie części prac z pomocą komputera lub maszyny do pisania. Taki nauczyciel stawia dziecku wymagania stosownie do jego możliwości. 2. Sposób oceniania Nauczyciel klasyfikuje ucznia głównie na podstawie wypowiedzi ustnych, a prace pisemne ocenia przede wszystkim na podstawie ich treści. Znając problem dysleksji, potrafi ułożyć program terapii indywidualnej dla ucznia i współpracować z jego rodzicami. W sposobie oceniania uczniów dyslektycznych uwzględnia różnorakie czynniki wpływające na jakość pracy i docenia włożony wysiłek, a nie tylko uzyskany efekt. Ocena powinna dotyczyć przede wszystkim poprawności wypowiedzi ustnych i strony merytorycznej prac pisemnych. W stosunku do tych uczniów - również w klasach starszych - powinno się w zasadzie stosować dodatkowo ocenę opisową. 3. Rozumienie zachowań współtowarzyszących dysleksji Łącznie z zaburzeniami o charakterze dyslektycznym współwystępować mogą zaburzenia mowy, orientacji przestrzennej oraz zaburzenia emocjonalne. Te ostatnie są często poważną konsekwencją nie przezwyciężonych trudności w nauce czytania i pisania (np. postawy lękowe lub agresywne). Duży wysiłek dziecka włożony w określoną pracę i negatywna jej ocena - to powód do wywołania u niego poczucia niepewności i niesprawiedliwości. Gdy takie sytuacje powtarzają się, w uczniu może pojawić się lęk i strach wobec oczekiwań dorosłych i swojej małej sprawności. Wśród dzieci przejawiających specyficzne trudności w nauce można zaobserwować symptomy zaburzonej dynamiki procesów psychicznych. Nadmiernej ruchliwości towarzyszą zwykle trudności w koncentracji uwagi, brak systematyczności w działaniu, pochopność i pobieżność myślenia. 4. Kontakty oparte na zrozumieniu problemów dziecka i współpracy z rodzicami Rodzice i nauczyciele poprzez częste pretensje do dziecka powodują, że wcześnie zaczyna ono funkcjonować z poczuciem winy, przeświadczeniem o braku miłości, akceptacji i zrozumienia z powodu niespełnienia oczekiwań. Jest to typowa sytuacja urazowa, w wyniku której pojawiają się przeżycia przekraczające możliwości adaptacyjne dziecka. Świadomy problemu nauczyciel i rodzic powinien pamiętać, aby: - nie stwarzać atmosfery zdenerwowania, napięcia, przymusu, wyśmiewania, lecz dążyć do spokoju i wzajemnego zaufania, - nie robić wymówek czy awantur, lecz rzeczowo wskazywać możliwości poprawienia błędów, - nie przeciążać czytaniem i przepisywaniem, lecz dostosowywać ćwiczenia do możliwości dziecka, - nie wyręczać dziecka w jego pracach, lecz zachęcać do samodzielnego ich wykonywania, - nie karać, zakazywać i straszyć, lecz nagradzać nawet za niewielkie efekty. 5. Organizacja i prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych (terapii pedagogicznej) w szkole Ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne to oddziaływanie kompleksowe, polegające na ćwiczeniu funkcji zaburzonych (korekcja) i takim ćwiczeniu tych funkcji niezaburzonych, aby stały się wsparciem lub zastępstwem dla funkcji zaburzonych (kompensacja). Konieczność prowadzenia tych zajęć w szkole uzasadnia rozmiar potrzeb uczniów. Działania dotyczące organizacji zajęć korekcyjno-kompensacyjnych regulują akty prawne dotyczące dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Należy do nich m.in. zarządzenie nr 15 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 1993 r. w sprawie zasad udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Mimo, wydawałoby się, korzystnych regulacji prawnych, system pomocy dziecku dyslektycznemu nie jest wystarczający. Zespoły korekcyjno-kompensacyne funkcjonują nie we wszystkich szkołach. Jest to z pewnością związane z koniecznością zapewnienia etatu dla specjalisty z zakresu terapii pedagogicznej, określanego potocznie mianem reedukatora. Jednak naszym zdaniem zajęcia korekcyjno-kompensacyjne są tą formą pomocy dziecku, która powinna być włączona do programu pracy dydaktyczno-wychowawczej każdej szkoły. Treść, formy i metody pracy z uczniami w ramach tego typu zespołów muszą być przez terapeutę dostosowane do potrzeb i możliwości każdego dziecka. W tym celu powinien on: - zapoznać się z wytworami dziecka (zeszyty, prace plastyczne), - obserwować dziecko na tle klasy, - zapoznać się z sytuacją środowiskową dziecka, - poznać dziecko w kontakcie indywidualnym.
Forma i materiały używane podczas zajęć powinny różnić się od stosowanych na lekcjach. Zajęcia powinny przebiegać w zróżnicowanych i relatywnie krótkich jednostkach czasu, z uwagi na problemy dzieci z koncentracją uwagi, motywacją do pracy oraz niską wydolnością. Grupa powinna być jak najmniej liczna, a atmosfera na zajęciach pełna życzliwości i zrozumienia, ale również konsekwencji. Zawsze należy bazować na tym, co dziecko potrafi, co przychodzi mu z łatwością. Podstawową formą aktywności poznawczej jest zabawa, a najefektywniejszym sposobem uczenia się - gry dydaktyczne. Wojciech Brejnak, Teresa Opolska, Romuald Ponczek O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w nauce Biblioteczka Reformy, Zeszyt 18, MEN, Warszawa, grudzień 1999. |