Serwis przez 8 lat prowadził pedagog liceum - Marek Podgórski
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

DYSLEKSJA

Dysleksja   Dyskalkulia   Terminologia   Objawy   Diagnoza   Przyczyny  

Terapia dysleksji   Jak pisać dyktanda?   Co powinni zrobić rodzice?  

Dysleksja - zestawienie bibliograficzne    Dysleksja w Internecie


Diagnoza dysleksji

Podstawą działań związanych z przezwyciężaniem trudności szkolnych dziecka jest wczesna diagnoza postawiona przez nauczyciela, świadomego problemów, z jakimi na etapie nauczania początkowego spotykają się dzieci dyslektyczne.

W Polsce obowiązkiem szkolnym objęte są wszystkie dzieci siedmioletnie danego rocznika. Istniejąca w dacie urodzenia różnica (między 1 stycznia a 31 grudnia) nie jest bez znaczenia dla osiągnięcia dojrzałości szkolnej i powodzenia w nauce.

Osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju psychofizycznego, który pozwoli mu sprostać obowiązkom szkolnym, jest wynikiem jego osobistych doświadczeń zdobytych w okresie przedszkolnym. Okresem przygotowawczym do podjęcia nauki szkolnej jest tzw. "zerówka", w której całokształt oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych ukierunkowany jest na wszechstronną stymulację rozwoju dziecka i przygotowanie go do roli ucznia. Nauczyciele jednak muszą zdawać sobie sprawę, że w klasie mogą się znaleźć dzieci, które nigdy nie chodziły do przedszkola, a nawet do tzw. "zerówki". i że one również mogą być dziećmi potencjalnego ryzyka dysleksji.

Rodzice nie zawsze zdają sobie sprawę, że harmonijny rozwój dziecka jest podstawą jego sukcesów szkolnych. Zdarza się, że wybitnemu rozwojowi intelektualnemu nie towarzyszy dojrzałość emocjonalno-społeczna. W większości przypadków rodzice znacznie większą wagę przywiązują do rozwoju zdolności umysłowych dziecka niż do prezentowanych przez nie cech osobowościowych, kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi. Z doświadczeń specjalistów wynika, że brak dojrzałości emocjonalno-społecznej jest bardzo istotnym czynnikiem warunkującym powodzenia szkolne dziecka, a jednocześnie najczęściej niedocenianym przez rodziców.

Dzieci rozpoczynające naukę szkolną wkraczają w nowy jakościowo okres swej aktywności życiowej. Tak jak w wieku przedszkolnym wyrażała się ona w zabawie, tak w wieku szkolnym będzie skoncentrowana na nauce. W okresie bezpośrednio poprzedzającym rozpoczęcie nauki rodzice i dzieci przeżywają stan podekscytowania i nastawienia na sukcesy. Są jednak dzieci, które - mimo że żyją w odpowiednich pod względem wychowawczym warunkach i mają dobre możliwości intelektualne - już od pierwszych dni nauki szkolnej doświadczają trudności z nauką czytania i pisania. Część z nich po kilku miesiącach przestaje lubić szkołę i chodzi do niej niechętnie. Jest to reakcja na różnego rodzaju trudności i niepowodzenia, będące wynikiem różnych przyczyn, tkwiących w samym dziecku lub w jego środowisku domowym, szkolnym, rówieśniczym.

Podstawowym zadaniem szkoły w okresie nauczania początkowego jest doprowadzenie do opanowania przez dziecko umiejętności czytania i pisania w takim stopniu, aby umożliwiały one dalszą naukę i przyniosły sukcesy szkolne. Warto wiedzieć, że funkcje psychiczne leżące u podstaw czytania i pisania rozwijają się w określonym tempie i rytmie, a więc możliwości uczenia się nie są jednakowe u wszystkich dzieci. W odniesieniu do grupy uczniów, którym opanowanie tych umiejętności sprawia szczególne trudności, należy podjąć specjalne działania profilaktyczne.

Podstawą działań związanych z przezwyciężaniem trudności szkolnych dziecka jest wczesna diagnoza postawiona przez nauczyciela, świadomego problemów, z jakimi na etapie nauczania początkowego spotykają się dzieci dyslektyczne oraz posiadające umiejętność rozpoznawania objawów (manifestacji) tych trudności.

Pierwszym etapem tej diagnozy jest obserwacja ucznia (patrz niżej), mająca na celu rozpoznawanie zaburzeń w czytaniu i pisaniu. Symptomatologia zaburzeń jest dokładnie omawiana w wielu opracowaniach zajmujących się problemem dysleksji. Przypomnijmy jednak w tym miejscu, że objawy specyficznych trudności w nauce czytania zależą od rodzaju zaburzonych funkcji, jak również od głębokości deficytu każdej z nich. W różnych klasach, na różnych etapach nauczania zmienia się rola poszczególnych funkcji. We wstępnym etapie nauczania początkowego ujawniaja się trudności głównie u dzieci z obniżoną sprawnością analizatora wzrokowego i kinestetyczno-ruchowego (trudności w rozpoznawaniu liter i odwzorowywaniu ich kształtu). W dalszym toku nauki ujawniają się kłopoty związane z obniżaniem sprawności w zakresie analizatora słuchowego.

Drugi etap to profesjonalna diagnoza prowadzona w poradni psychologiczno-pedagogicznej przez pedagoga i psychologa, uzupełniana niekiedy konsultacją logopedy, psychiatry czy neuropsychiatry dziecięcego. Postępowanie diagnostyczne musi więc być zespołowe i kilkuetapowe, jako wynik ścisłego współdziałania nauczyciela, pedagoga, psychologa, a czasem i lekarza, przy stałym kontakcie z rodzicami. Istotne jest nie tylko ustalenie rodzaju i stopnia głębokości zaburzenia, ale także wskazanie mocnych stron dziecka. Pozwoli to ustalić możliwe sposoby kompensowania braków rozwojowych i uczenia się o charakterze zindywidualizowanym. W przypadku dzieci z bardziej nasilonymi trudnościami należy włączyć takiego ucznia do zespołu korekcyjno-kompensacyjnego, prowadzonego w szkole przez nauczyciela-terapeutę przygotowanego do prowadzenia takich ćwiczeń (potocznie nazywanych reedukacją). Praca korekcyjno-kompensacyjna powinna być traktowana również jako uzupełnienie i pogłębienie powyższych diagnoz.

Wojciech Brejnak, Teresa Opolska, Romuald Ponczek
O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w nauce
Biblioteczka Reformy, Zeszyt 18, MEN, Warszawa, grudzień 1999.



Obserwacja ucznia

Symptomy ryzyka dysleksji, które można dostrzec w kolejnych etapach rozwoju, zostały opracowane i opisane bardzo dokładnie i szczegółowo przez profesor Martę Bogdanowicz i przedstawiamy je poniżej mając nadzieję, że każde potrzebujące dziecko zostanie objęte w odpowiednim czasie właściwą diagnozą i terapią, do której rodzice naprawdę się "przyłożą", dzięki czemu dziecko będzie mogło podjąć obowiązek szkolny bez ograniczeń. Oczywiście do rozpoznania zagrożenia dysleksją nie wystarczy stwierdzenie pojedynczego objawu, chociaż według naszej opinii nawet tego jednego objawu nie wolno lekceważyć. Im więcej symptomów ryzyka dysleksji zauważamy, tym jest ono bardziej prawdopodobne i dziecko wymaga rzetelnej specjalistycznej, kompleksowej diagnozy i terapii. Wcześnie rozpoznany problem zwiększa szanse rehabilitacji.

Wiek niemowlęcy (0-pierwszy rok życia)

- motoryka duża - opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy Dzieci nie raczkują lub mało raczkują, gorzej utrzymują równowagę w postawie siedzącej i stojącej. Dzieci przejawiają minimalne dysfunkcje neurologiczne, jak np. obniżony tonus mięśniowy, utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia.

Wiek poniemowlęcy (2-3 lata)

- motoryka duża - opóźniony rozwój ruchowy Dzieci maja trudności z utrzymaniem równowagi, automatyzacją chłodu. Później zaczynają chodzić, biegać.

- motoryka mała - opóźniony rozwój motoryki rąk Dzieci są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze (np. myjąc ręce, ubierając się, jedząc łyżką, zapinając duże guziki), a także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych (np. polegających na budowaniu z klocków).

- funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokowo-ruchowa - opóźnienie rozwoju grafomotorycznego
Dzieci nie próbują same rysować, w wieku 2 lat nie naśladują rysowania linii, w wieku 2 lat 6 miesięcy nie potrafią naśladować kierunku poziomego i pionowego linii, w wieku 3 lat nie umieją narysować koła.

- funkcje językowe - opóźnienie rozwoju mowy
Dzieci później wypowiadają pierwsze słowa (w pierwszym roku życia), w wieku 2 lat - zdania proste i w wieku 3 lat - zdania złożone.

Wiek przedszkolny (3 - 5 lat)

- motoryka duża - niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała, która objawia się tym, że dziecko:

  • słabo biega,
  • ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas chodzenia po linii krawężnika,
  • z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze,
  • jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych,

    - motoryka mała - słaba sprawność ruchowa rąk, której symptomami są:

  • trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych, np. zapinania małych guzików, sznurowaniu butów, zabaw manipulacyjnych, takich jak nawlekanie korali;

    - koordynacja wzrokowo-ruchowa, w zakresie której zaburzenia objawiają się:

  • trudnościami z budowaniem z klocków,
  • niechęcią dziecka do rysowania, wykonywaniem bardzo uproszczonych rysunków,
  • poprzez sposób trzymania ołówka w palcach (nieprawidłowy uchwyt: dziecko rysując za mocno lub za słabo go przyciska),
  • brakiem umiejętności rysowania koła - w wieku 3 lat, kwadratu i krzyża w wieku 4 lat, trójkąta i kwadratu opartego na kącie - w wieku 5 lat;

    - funkcje wzrokowe-zaburzenia rozwoju objawiają się:

  • nieporadnością w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie),
  • trudnościami w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek, mozaiki;

    - funkcje językowe-zaburzenia w rozwoju stają się widoczne poprzez:

  • opóźniony rozwój mowy,
  • nieprawidłową artykulację wielu głosek, trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów (częste przekręcanie wyrazów), wydłużony okres posługiwania się neologizmami,
  • trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji,
  • trudności z zapamiętaniem i przypominaniem nazw (szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków),
  • trudności z zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek,
  • trudności z budowaniem wypowiedzi, używanie głównie równoważników zdań i zdań prostych, mały zasób słownictwa;

    - lateralizacja - opóźniony rozwój:

  • brak przejawów preferencji jednej ręki,
  • orientacja w schemacie ciała i przestrzeni, czyli opóźnienie orientacji - z końcem wieku przedszkolnego dziecko nie umie wskazać prawej ręki (myli się).

    Klasa 0 (6 - 7 lat) Objawy jak wyżej oraz:

    - motoryka duża - obniżona sprawność ruchowa, która objawia się tym, że dziecko:

  • słabo biega, skacze,
  • ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, takich jak chodzenie po linii, stanie na jednej nodze, ma trudności z uczeniem się jazdy na nartach, łyżwach, rowerze, hulajnodze;

    - motoryka mała - mała sprawność manualna, dla której charakterystyczne są:

  • trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek,
  • trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania, np. dziecko pomimo wielu ćwiczeń niewłaściwie trzyma ołówek w palcach, w niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe (od dołu do góry) i poziome (od prawej do lewej);

    - koordynacja wzrokowo-ruchowa - zaburzenia objawiają się:

  • trudnościami z rzucaniem i chwytaniem piłki,
  • tym, że dziecko źle trzyma ołówek w palcach (nieprawidłowy chwyt), ma trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych (np. rysowaniem rombu w wieku 6 - 7 lat);

    - funkcje językowe-zaburzenia objawiają się jako:

  • wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza),
  • błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne,
  • trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad - pod, za - przed, wewnątrz - na zewnątrz,
  • trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z - s, b - p, k - g) w porównywanych słowach typu : kosa - koza lub tzw. sztucznych: resa - reza, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie,
  • trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (logotomach, sylabach, głoskach) w takich zdaniach, jak wydzielanie sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej), analizowaniem struktury fonologicznej słów (np. w poleceniach typu odszukaj słowa ukryte w nazwie "lewkonia", o czym myślę: Baba ... aga, co to znaczy "kapiekasek", "karwony czepturek"), rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji (np. w poleceniach typu: wymyśl rym do słowa "mama", które słowa się rymują: "Tomek-Adam-domek", a które słowo brzmi inaczej; które brzmią podobnie "kolejka-pociąg-kolega"),
  • trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
  • trudność z zapamiętywaniem nazw,
  • trudność z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, takiego jak nazwy dni tygodni, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj - dziś - jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4-cyfrowych;

    - funkcje wzrokowe - zaburzenia, które można dostrzec, gdy dziecko ma:

  • trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki,
  • trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d);

    - lateralizacja - opóźnienie rozwoju lateralizacji - obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej; dziecko nadal jest oburęczne;

    - orientacja w schemacie ciała i przestrzeni - opóźnienie rozwoju orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, które objawia się tym, że dziecko:

  • ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała, gdy określa terminami: prawe-lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho);
  • nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi na lewo);

    - orientacja w czasie - zaburzenia dotyczące trudności z określaniem pory roku, dnia;

    - i... czytanie - nasilone trudności w nauce czytania, dla których charakterystyczne jest to, że dziecko:

  • np. czyta bardzo wolno głównie głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy,
  • przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego zdania;

    - pierwsze próby pisania - można zaobserwować, że dziecko:

  • często pisze litery i cyfry zwierciadlanie,
  • odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej.

    Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji. W sytuacji, gdy rodzice i nauczyciele klas 0 nie znają specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, i traktują takie problemy jako zachowania typowe dla małego dziecka, z których się wyrasta, to objawy ryzyka dysleksji są zauważone dopiero w szkole. W pierwszych latach nauki dziecka w szkole dorośli powinni zwrócić uwagę na następujące symptomy i odpowiednio zainterweniować - poddać dziecko badaniom diagnostycznym i zadbać o to, by uzyskało ono pomoc od pedagoga.

    Wiek szkolny (klasa I - III)

    - motoryka duża, czyli mała sprawność ruchowa całego ciała, która objawia się tym, że dziecko:

  • ma trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach, nartach,
  • niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w-f, ponieważ ma trudności z wykonywaniem niektórych ćwiczeń, np. układów gimnastycznych;

    - motoryka mała, czyli obniżona sprawność ruchowa rąk - zauważamy, że dziecko:

  • nie opanowało w pełni czynności samoobsługowych związanych z ubieraniem się, myciem i jedzeniem (nożem i widelcem);

    - koordynacja wzrokowo-ruchowa - zaburzenia objawiają się:

  • trudnościami z rzucaniem do celu i chwytaniem,
  • niechęcią do rysowania i pisania,
  • poprzez sposób trzymania ołówek/długopis, przez co ręka szybko się męczy,
  • trudnościami z rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, poprzez niski poziom graficzny rysunków i pisania
  • dziecko "brzydko" rysuje (poziom wykonania nieadekwatny do wieku życia) i niestarannie pisze (nie mieści się w liniaturze, zagina "ośle uszy" na rogach kartek zeszytu, pisze wolno)

    - funkcje wzrokowe - objawy zaburzeń to:

  • trudności z wyróżnianiem elementów z całości i/lub z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków, układania mozaiki,
  • trudności z wyodrębnianiem kształtów podobnych (np. liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d);

    - funkcje językowe - objawy zaburzeń to: -wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa, szosza),

  • używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym: trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki przestrzenne: nad-pod, za-przed, wewnątrz, na zewnątrz,
  • trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną, czyli trudności dotyczące zapamiętywania: sekwencji nazw, np. dni tygodnia, pór roku, nazw kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj - dziś - jutro i sekwencji cyfr,
  • trudności z zapamiętywaniem tabliczki mnożenia;

    - lateralizacja - utrzymywanie się oburęczności;

    - orientacja w schemacie ciała i przestrzeni - przejawy zaburzeń to:

  • trudności z jednoczesnym wskazywaniem na sobie części ciała i określanie ich terminami: prawe - lewe, np. odróżnianiem prawej i lewej ręki, strony ciała,
  • trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie, np. droga na prawo, zaś drzwi na lewo, pisanie liter i cyfr zwierciadlane i/lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony;

    - czytanie - nasilone trudności w nauce czytania, które można dostrzec, jeżeli dziecko:

  • bardzo wolno czyta - prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), ale mało błędów,
  • bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów - wynikają one z tego, że dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu, niewłaściwie i słabo rozumie przeczytany tekst;

    - pisanie - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej to:

  • trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter o skomplikowanej strukturze (np. wielkie litery pisane: F,H,Ł,G),
  • mylenie liter podobnych pod względem kształtu, np. l-t-ł, m-n,
  • mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni: p-b-d-g,
  • popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów;

    - pisanie - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni wynikające z opóźnienia rozwoju fonologicznego aspektu funkcji językowych (spostrzegania słuchowego dźwięków mowy) i pamięci fonologiczne objawiają się:

  • myleniem liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z-s,w-f,d-t,k-g),
  • trudnościami z zapisywaniem zmiękczeń, myleniem głosek i-j, głosek nosowych ą-om, ę-en,
  • nagminnym opuszczaniem, dodawaniem, przestawianiem, podwajaniem liter i sylab,
  • pisaniem wyrazów bezsensownych, nasilonymi trudnościami podczas pisania ze słuchu (dyktanda);

    - orientacja w czasie - przejawy zaburzeń to:

  • trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze.

    Jeżeli wyżej wymienione symptomy oraz trudności w czytaniu i pisaniu utrzymują się u dzieci w klasie II, pomimo pomocy udzielanej przez rodziców w domu i właściwej pracy nauczyciela w szkole, należy przeprowadzić badanie diagnostyczne w poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu stwierdzenia, co jest przyczyną owych zaburzeń. Jedną z nich może być właśnie dysleksja.

    Bibliografia: Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, wyd. Harmonia, Gdańsk, 2005 źródło: www.blizejprzedszkola.pl
  •